ข้อมูลเชิงปริมาณของไวรัส

ปริมาณไวรัสที่ตัวป่วยขับออก

• ไวรัสถูกขับออกในวิการตุ่มใส ลมหายใจออก น้ำลาย น้ำนม น้ำเชื้อ อุจจาระ และปัสสาวะ
  
• เฉพาะทางลมหายใจ โค, แพะ, แกะ จะขับไวรัส 3–8 log₁₀ infectious unit (IU) ต่อวัน

ตารางที่ 3 ปริมาณไวรัสในเนื้อเยื่อ สิ่งคัดหลั่ง และสิ่งขับถ่ายของ โค, สุกร และ แกะ ที่มา: Sellers, 1971

สัตว์	แหล่งไวรัส	ความเข้มข้นสูงสุด ของไวรัส	ปริมาณไวรัสทั้งหมด* (log10IU)
โค	เลือด 30 ลิตร	5.6 /ml	10.1
	เยื่อบุลิ้น 100 กรัม	9.0 /g	11.0
	ตับ 5.5 กก.	3.6 /g	7.3
	น้ำนมต่อวัน 15 ลิตร	5.5 /ml	9.7
	ปัสสาวะต่อวัน 8.8-22 ลิตร	4.9 /ml	9.7
	อุจจาระต่อวัน 15-45 กก.	5.5 /g	9.7-10.2
	ลมหายใจต่อวัน	3.7 /30 นาที	5.4
สุกร	เลือด 2.5 ลิตร	7.2 /ml	10.6
	เยื่อบุผิวกีบเท้า 10 กรัม	9.6 /g	10.6
	ตับ 2 กก.	6.1 /g	8.9
	ปัสสาวะต่อวัน 0.25-1.5 ลิตร	ไม่มีข้อมูล	ไม่มีข้อมูล
	อุจจาระต่อวัน 0.5-3 กก.	2.9 /g	5.6-6.4
	ลมหายใจต่อวัน	6.3 /30 นาที	8.0
แกะ	เลือด 1.5 ลิตร	105.0 /ml	8.2
	ตับ 700 กรัม	ไม่มีข้อมูล	ไม่มีข้อมูล
	ปัสสาวะต่อวัน 0.7-3 ลิตร	ไม่มีข้อมูล	ไม่มีข้อมูล
	อุจจาระต่อวัน 0.5-3 กก.	2.7 /g	6.2
	ลมหายใจต่อวัน	3.7 /30 นาที	5.4

* หน่วยวัดปริมาณไวรัสคือ log₁₀ infectious unit (IU) โดย 1 IU=1.4 TCID₅₀ (tissue culture infectious dose) คือปริมาณไวรัสที่ทำให้เซลเพาะเลี้ยงครึ่งหนึ่งเกิดติดเชื้อ

• ไวรัส FMD ต่างซีโรไทป์ มีปริมาณที่ถูกขับออกไม่เท่าเทียมกัน

ตารางที่ 4 ปริมาณไวรัส FMD ที่ถูกขับออก ( log₁₀IU ต่อนาที) ที่มา : AUSVETPLAN, 2000

ซีโรไทป์	ปริมาณไวรัส ( log10IU/นาที)
	โค	แกะ	สุกร
O1	1.8	1.6	3.9
O2	0.6	0.1	3.2
A5	1.9	< 0	2.8
A22	0.8	< 0	2.3

ระยะเวลาขับไวรัส

• สัตว์ที่แสดงอาการป่วยจะขับไวรัสปริมาณมาก การขับไวรัสจะลดลงเมื่อเริ่มมีภูมิคุ้มโรค
• ไวรัสจะอยู่ในวิการไม่เกิน 3–8 วัน หลังจากเริ่มมีภูมิคุ้มกันในร่างกาย (น้อยมากที่จะมีไวรัสในวิการ เมื่อถึงวันที่ 11 หลังเริ่มแสดงอาการ)
  
  
  
  
• สัตว์ป่วย สัตว์ที่ติดเชื้อแล้วแต่ยังไม่แสดงอาการจะสามารถขับไวรัสได้ โค, กระบือ และแกะ จะติดเชื้อมาแล้ว 5 วัน ก่อนแสดงอาการ และในสุกรจะติดเชื้อมาแล้ว 10 วัน ก่อนแสดงอาการ
  
• ในแกะ มีปริมาณไวรัสที่ขับออกสูงสุดก่อนที่จะแสดงอาการป่วย แต่ในโคและสุกรจะมีปริมาณไวรัสที่ขับออกสูงสุดในช่วงที่แสดงอาการป่วย (Donaldson and Alexandersen, 2002)

ปริมาณไวรัสที่ใช้ในการก่อโรค

ไวรัส FMD มีปริมาณไม่เท่ากันในการก่อโรคในสัตว์ชนิดต่าง ๆ (infectious dose) ทั้งนี้ขึ้นกับช่องทางที่ได้รับเชื้อด้วย

• โค ใช้ปริมาณไวรัส FMD ทางลมหายใจเพียงเล็กน้อย ในปริมาณเพียง 1.1–2.6 log₁₀ IU ทำให้โคทดลอง 50% ป่วยเป็นโรค
• สุกร ไวต่อโรคน้อยกว่าโค ต้องรับปริมาณไวรัส FMD ทางลมหายใจ มากกว่าโคประมาณ 1,000 เท่า จึงจะทำให้ป่วยเป็นโรค
• แกะ ใช้ปริมาณไวรัส FMD ใกล้เคียงกับโค (Gale, 2002)

ตารางที่ 5 ปริมาณขั้นต่ำของไวรัส FMD ในการก่อโรค ที่มา: ดัดแปลงจาก Gale,2002; AVIS, 2002

สัตว์	ทางลมหายใจ*	ทางการกิน*
โค	1.1-2.6	5.8
สุกร	4.1-5.6	6.0
แพะ	1-3	ไม่มีข้อมูล
แกะ	1.1-2.6	5.8

*log₁₀IU

• ไวรัส FMD ต่างซีโรไทป์ มีปริมาณไม่เท่ากันในการก่อโรค

ตารางที่ 6 ปริมาณไวรัสที่ใช้ในการก่อโรค เปรียบเทียบระหว่างซีโรไทป์ ที่มา: AVIS, 2002

สัตว์	วิธี	ซีโรไทป์	ปริมาณ*	อัตราส่วนตัวป่วย
โค	หายใจ	O1	1.0	1/1
		A	2.0	2/6
		A	4.0	2/2
	กิน	O1	6.5	0/6
สุกร	หายใจ	O	6.4	0/3
	กิน	O38	5.2	1/5
แกะ	หายใจ	O	4.0	3/4
		A	4.0	3/4
	กิน		ไม่มีข้อมูล

*log₁₀IU

การอยู่รอดของไวรัสนอกตัวสัตว์

• ความเป็นกรดด่าง (pH) ไวรัสจะทนที่สุดที่ pH 7.4–7.6 มีความทนทานปานกลางที่ pH 6.7–9.5 แต่จะตายอย่างรวดเร็วที่ pH < 5 และที่ pH> 11

ตารางที่ 7 ระยะเวลามีชีวิตของไวรัส FMD ที่ pH ต่างๆ ที่มา : AVIS, 2002

pH	ระยะเวลามีชีวิต
2	1
4	2 นาที
5.5	30 นาที
5.8	18 ชั่วโมง
11	2 ชั่วโมง
12	2.5 นาที
13	2.5 นาที

• อุณหภูมิ การเพิ่มอุณหภูมิจะลดระยะเวลาที่มีชีวิตรอด ถ้าอุณหภูมิลดถึง 4° C หรือต่ำกว่า จะช่วยให้ไวรัสคงทนขึ้น ที่อุณหภูมิต่ำกว่าจุดเยือกแข็งไวรัสจะคงอยู่ได้ตลอดไป การใช้ความร้อน ที่ 56° C เป็นเวลา 30  นาที เพียงพอที่จะทำลายไวรัสเป็นส่วนมาก (AVIS, 2002)

ตารางที่ 8 ระยะเวลามีชีวิตของไวรัส FMD ที่อุณหภูมิต่าง ๆ ที่มา : AVIS, 2002

อุณหภูมิ	ระยะเวลามีชีวิต
4 ° C	1 ปี
22 ° C	8-10 สัปดาห์
37 ° C	10 วัน
56 ° C	< 30 นาที

• ความชื้นสัมพัทธ์ การมีชีวิตรอดของไวรัสในอากาศจะได้รับอิทธิพลของความชื้นสัมพัทธ์ โดยจะมีชีวิตรอดอยู่ได้ดีที่ความชื้นสัมพัทธ์ 60 % ขึ้นไป แต่จะตายอย่างรวดเร็วที่ต่ำกว่า 60 %
  
• ระยะเวลามีชีวิตในสภาพต่าง ๆ

ตารางที่ 9 ระยะเวลามีชีวิตของไวรัส FMD ในสิ่งขับถ่ายจากตัวสัตว์ ที่มา : AUSVETPLAN, 2000

สภาพ	ระยะเวลามีชีวิต
ในกองสิ่งปฏิกูลแห้ง	14 วัน
ในกองสิ่งปฏิกูลเปียก	8 วัน
ใต้กองสิ่งปฏิกูล 30 ซม.	< 6 วัน
สิ่งปฏิกูลเหลว ที่ 12-22 ° C	34-42 วัน
น้ำล้างคอก ที่ 17-21 ° C	21 วัน

ตารางที่ 10 ระยะเวลามีชีวิตของไวรัส FMD ในสภาพแวดล้อมต่าง ๆ ที่มา: AUSVETPLAN, 2000; AVIS, 2002

สภาพ	ระยะเวลามีชีวิต
ในมูลสัตว์แห้ง	14 วัน
บนแผ่นไม้กระดาน โลหะที่ปนเปื้อนซีรัม เลือด เนื้อเยื่อ	35 วัน
ในปัสสาวะ	39 วัน
ในน้ำ	50 วัน
ในแปลงหญ้า ที่ 8-18 ° C และความชื้นสัมพัทธ์สูง	6 เดือน
ในดิน กระสอบป่าน หญ้าแห้ง ฟางแห้ง (ขึ้นกับการเก็บและสภาพอากาศ)	26-200 วัน

การอยู่รอดของไวรัสในผลิตภัณฑ์จากสัตว์

ในเนื้อ

• ในซากสัตว์ติดเชื้อ ไวรัส FMD ในเนื้อและกล้ามเนื้อหัวใจถูกทำลายอย่างรวดเร็ว จากผลของการเปลี่ยนแปลงตามธรรมชาติของซากที่เกิดขึ้นหลังการตาย (rigor mortis) ซึ่งทำให้ pH ของซากลดลง แต่หากนำเนื้อเข้าแช่แข็งอย่างรวดเร็วจะทำให้การสร้างกรดไม่เกิดขึ้น ไวรัสจะคงอยู่ได้หาก pH ไม่ลดต่ำลงกว่า 6.2
  
• เมื่อนำเนื้อแช่แข็งมาละลาย ก็จะทำให้เริ่มเกิดการสร้างกรดแลคติคซึ่ง เป็นสภาพที่ไม่เหมาะสมต่อไวรัส พบว่าที่ pH 6 จะทำให้ไวรัสจำนวน 90% หมดฤทธิ์ไปภายใน 1 นาที และที่ pH 5 จะทำให้ไวรัสจำนวน 90 % หมดฤทธิ์ไปภายใน 1 วินาที
  
• ไวรัส FMD จะมีชีวิตอยู่ได้นานกว่าใน เลือด ไขกระดูก ต่อมน้ำเหลือง และเครื่องใน เพราะเนื้อเยื่อเหล่านี้ถูกแยกออกจากซากทำให้รอดจากการเปลี่ยนแปลง pH ในกระบวนการ rigor mortis นอกจากนั้นแล้ว พบว่าในตับ ไต กระเพาะ ต่อมน้ำเหลือง และเลือดจากสัตว์ติดเชื้อมีความสามารถก่อโรคอย่างมากแม้จะถูกแช่แข็ง เพราะการเกิดกรดไม่อยู่ในระดับเดียวกันกับที่เกิดในกล้ามเนื้อ, ในเลือดที่แข็งตัวและต่อมน้ำเหลืองจึงพบว่าไวรัสจะยังมีฤทธิ์ ที่ 4° C ได้นานถึง 4 เดือน (Gale, 2002)

ตารางที่ 11 ช่วงเวลามีชีวิตของไวรัส FMD ในผลิตภัณฑ์สุกร ที่มา : Gale, 2002

สภาพ	ผลิตภัณฑ์สุกร	ระยะเวลามีชีวิต
แช่เย็น (chilled)	ปอด กระเพาะ ลิ้น ลำไส้	30 วัน
	ม้าม ตับ ไต	24 ชม.
แช่แข็ง (frozen)	ปอด ลำไส้ กระเพาะ ลิ้น ไต ม้าม ตับ	210 วัน
อุณหภูมิห้อง	ลิ้น	10 วัน
	กล้ามเนื้อ	1 วัน

ในน้ำนม

• ไวรัส FMD ถูกขับออกในน้ำนมก่อนที่สัตว์จะแสดงอาการป่วยได้ถึง 4 วัน น้ำนมอาจมีไวรัสได้ถึง 10^6.6 TCID₅₀ ต่อ มล.
• ในการระบาดเมื่อปี คศ.1981 ที่สหราชอาณาจักร พบไวรัสในถังน้ำนมรวมในฟาร์ม 10^2.2 TCID₅₀ ต่อ มล. (Gale, 2002)
• การอยู่รอดของไวรัสในน้ำนมขึ้นกับอุณหภูมิ, ปริมาณ แบคทีเรียในน้ำนม และ pH
• ไวรัสในน้ำนมค่อนข้างทนต่อความร้อน การพาสเจอไรซ์น้ำนมปนเปื้อนไม่สามารถขจัดไวรัสได้

ตารางที่ 12 ผลความร้อนที่ใช้ในการฆ่าเชื้อน้ำนมต่อไวรัส FMD ที่มา : AUSVETPLAN, 1996; AVIS, 2002

วิธีการ	ผลต่อไวรัส FMD
พาสเจอไรซ์ 61-65° C 30 นาที	พบไวรัสมีชีวิตรอด
พาสเจอไรซ์ 72-95° C 15-17 วินาที	พบไวรัสมีชีวิตรอด
ต้ม 65° C 1 ชั่วโมง	พบไวรัสมีชีวิตรอด
ต้ม 100-138° C 2-3 วินาที	พบไวรัสมีชีวิตรอด
ต้ม 148° C 2-3 วินาที	ไม่พบไวรัส ทดสอบโดยการฉีดเข้าสัตว์ทดลอง

ผลของความร้อนในการประกอบอาหาร

ตารางที่ 13 ระยะเวลามีชีวิตของไวรัส FMD ในผลิตภัณฑ์เนื้อสัตว์ภายหลังการประกอบอาหาร ที่มา : Gale, 2002

ผลิตภัณฑ์	อุณหภูมิประกอบอาหาร	ผลต่อไวรัส FMD
เลือด	55° C 20 นาที และ 60° C 2 นาที	ไวรัสหมดฤทธิ์
เนื้อสับ	68-79° C	ไวรัสหมดฤทธิ์
หัวใจ	ต้องการอุณหภูมิใจกลางที่ 93° C	ไวรัสหมดฤทธิ์
ทั่วไป	ต้องการ 80-100° C 2-3 นาที หรือ 70° C 25 นาที	ไวรัสหมดฤทธิ์

ในขนและหนัง

มีรายงานการมีชีวิตรอดของไวรัสในขน, หนัง (AUSVETPLAN, 2000)

Previous    Next