แนวคิดในเรื่องเขตควบคุมโรค

การกำหนดเขตควบคุมโรคมีประโยชน์ในการจำแนกลักษณะการปฏิบัติงานในพื้นที่แต่ละเขต ทำให้การปฏิบัติงานมีทิศทางที่ชัดเจน ไม่สับสน โดยมีแนวทางดังนี้

บริเวณปนเปื้อน

เป็นตำแหน่งหรือบริเวณที่พบสัตว์ป่วยหรือทำการกักกันสัตว์ป่วยอยู่ รวมถึงพื้นที่ซึ่งสัตว์ที่ปกติ อาจได้รับการสัมผัสตัวป่วยมาแล้ว บริเวณปนเปื้อนจึงอาจจะเป็นครัวเรือนของเกษตรกร ฟาร์ม พื้นที่ที่เกษตรกรใช้เลี้ยงสัตว์ร่วมกัน แปลงหญ้าสาธารณะ ตลาดค้าสัตว์ หรือจุดลงสัตว์ บริเวณปนเปื้อน จึงอาจ ไม่ได้มีเพียงจุดเดียว และถือว่าเป็นจุดศูนย์กลางของโรค ในบริเวณนี้มีกิจกรรม ดังนี้

การแยกกักและรักษาสัตว์ป่วย มีความสำคัญเร่งด่วน โดยเฉพาะอย่างยิ่งในระยะเริ่มต้น โดยจะต้องเริ่มดำเนินการทันที และต่อเนื่องต่อไปจนกระทั่งครบกำหนด

การล้างฆ่าเชื้อโรค ซึ่งรวมถึงบุคคล ยานพาหนะที่อาจทำให้เกิดการสัมผัสโรคสู่สัตว์อื่น


การควบคุมการเคลื่อนย้ายสัตว์ ได้แก่ 1) กันสัตว์ไม่ให้เข้าสู่บริเวณปนเปื้อน 2) กักสัตว์ ทุกตัวไม่ว่าป่วยหรือไม่ก็ตาม ไม่ให้ออกจากบริเวณปนเปื้อน


การทำลายสัตว์ สำหรับ FMD ในบางกรณีอาจใช้วิธีนี้ เช่น เมื่อพบสัตว์ป่วยจำนวนน้อย อุบัติการยังอยู่ในขั้นเริ่มต้น หรืออาจเป็นสัตว์นอกพื้นที่ ซึ่งยังไม่ทันทำให้เกิดการ ปนเปื้อน ต่อสัตว์ในพื้นที่ จำนวนสัตว์ปกติในบริเวณปนเปื้อนหรือข้างเคียงมีจำนวนน้อย เป็นต้น หลังจากทำลายสัตว์แล้วจะต้องทำลายซากอย่างถูกต้องด้วย


เฝ้าระวังโรคในบริเวณปนเปื้อน


ไม่มีการฉีดวัคซีนในบริเวณปนเปื้อน และงดกิจกรรมบริการทุกชนิด เช่น การผสมเทียม


ในบริเวณปนเปื้อนจะต้องใช้คณะทำงานเฉพาะพื้นที่เท่านั้น

ภาพที่ 20  ภาพตัวอย่างการกำหนดเขตควบคุมโรค

เขตควบคุมโรคชั้นใน

เป็นพื้นที่รอบบริเวณปนเปื้อนควรมีรัศมีอย่างน้อยประมาณ 1–5 กม.รอบบริเวณปนเปื้อน ทั้งนี้ให้พิจารณาปัจจัยอื่น ๆ ที่มีส่วนต่อการแพร่กระจายเชื้อด้วย เช่น ความหนาแน่นของสัตว์ ชนิดสัตว์ในบริเวณนั้นที่สามารถติดโรคได้ ทำเลเลี้ยงสัตว์ร่วมกัน ระยะทางและเส้นทางที่ใช้ในการต้อนสัตว์ไปเลี้ยง เป็นต้น

เขตควบคุมโรคชั้นในเป็นเขตที่ไม่มีสัตว์ป่วย และจะมีการฉีดวัคซีนวงแหวนในเขตนี้ รูปร่างของ เขต ไม่จำเป็นต้องเป็นรูปวงกลม โดยสามารถมีรูปร่างใดก็ได้ขึ้นกับข้อมูล การสอบสวนโรคในเขตนี้จะมีกิจกรรม ดังนี้

ควบคุมการเคลื่อนย้ายสัตว์ ไม่ควรมีการนำสัตว์เข้าและออกจากเขตควบคุมโรคชั้นใน


ฉีดวัคซีนแบบวงแหวน


เฝ้าระวังโรค


รณรงค์และประชาสัมพันธ์ต่อเกษตรกรถึงความสำคัญในการป้องกันโรค

เขตควบคุมโรคชั้นนอกหรือเขตเฝ้าระวังโรค

เป็นเขตที่กว้างขวางล้อมรอบเขตควบคุมโรคชั้นในทั้งหมด หากมีเขตโรคระบาดหลายจุดในคราวเดียวกันก็อาจกำหนดให้เป็นเฉพาะอำเภอนั้น หรือบางส่วนของอำเภอข้างเคียง หรือ พื้นที่ทั้งจังหวัดแล้วแต่กรณี โดยจะเป็นเขตกันชนระหว่างเขตควบคุมโรคชั้นในกับพื้นที่ด้านนอก เขตเฝ้าระวังเป็นเขตที่จะจัดให้มีกิจกรรมเกี่ยวกับการเฝ้าระวังโรคเพื่อการเตือนภัยสำหรับพื้นที่ปกติที่อยู่ข้างเคียง และจะต้องระบุขอบเขตที่แน่นอน ในเขตนี้จะมีกิจกรรม ดังนี้

ให้มีการเฝ้าระวังโรคเชิงรุก โดยตรวจสอบพื้นที่อย่างสม่ำเสมอ


มีการประชาสัมพันธ์ให้เกษตรกรและผู้มีส่วนเกี่ยวข้องเข้าใจในเรื่องการป้องกันโรค

 Top

ตารางที่ 16   ลักษณะของประชากรเมื่อเกิดอุบัติการโรค

++++ มีจำนวนมาก, + มีจำนวนน้อย, 0 ไม่มี

ตารางที่ 17   ผลลัพธ์ประชากรที่ต้องการจากการควบคุมโรค

++++ ให้มีจำนวนมากที่สุด, + ให้มีจำนวนน้อยที่สุด, 0 ไม่มี