โรครินเดอร์เพสต์ในสยาม

(จากวารสารกสิกร ปีที่ ๕ พ.ศ.๒๔๗๕)

ของ
นาย อาร์.พี.โยนส์

  ข้าพเจ้ายังมิได้รับเรื่องราวอย่างหนึ่งอย่างใดที่แสดงว่าโรครินเดอร์เพสต์ได้เริ่มเกิดขึ้นในประเทศสยามเป็นเวลาช้านานเพียงใดแล้ว เป็นแต่ได้ทราบว่าโรคนี้ได้มีอยู่ในทวีปเอเซีย ตอนกลางตั้งแต่สมัยคฤศต์กาล และได้ระบาดแผ่ไฟศาลไปทั่วอาณาเขตต์ อันกว้างใหญ่ของโลก อาศัยความพร้อมเพรียงร่วมมือกันกำจัดโรคนี้ประการหนึ่ง และการตั้งพระราชกำหนดกฎหมายป้องกันโรครบาดขึ้นอีกประการหนึ่ง บรรดาประเทศต่าง ๆ ในยุโรปและแอฟริกาซึ่งเคยถูกโรครินเดอร์เพสต์รุกราญมาแล้ว จึงได้กลับรอดพ้นจากพยาธิภัย และเลยวางระเบียบการคุ้มครองไว้เป็นบรรทัดฐาน มิให้โรคนี้กลับเกิดติดต่อขึ้นตามประเทศเหล่านั้นได้อีก.

  ตามความรู้ของเราในทางพงศาวดารแห่งโรคระบาดประกอบด้วยภูมิศาสตร์แสดงฐานที่ตั้งแห่งประเทศสยาม เราพอสันนิษถารได้ว่า ราชอาณาจักรนี้ได้ถูกโรคระบาดรุกราญเนือง ๆ มาหลายร้อยปีแล้ว จะมียุคใดหรือสมัยใดที่ประเทศสยามพ้นจากความเบียดเบียนของโรคระบาดได้บ้างในระวางเวลา ๒๐๐๐ ก็ยังเป็นที่สงสัยอยู่.

  การเบียดเบียฬของโรคซึ่งเป็นเหตุให้เกิดความขัดข้องขึ้นในสมัยก่อน เมื่อครั้งยังไม่มีไร่นากว้างใหญ่ไพศาล และตลาดการค้าก็มิแพร่หลายนักนั้น คงมีสู้สำคัญเท่ากับสมัยนี้ การคมนาคมของปรเทศสยามได้ขยายตัวออกไปโดยรวดเร็ว เช่นทางรถไฟก็ได้จัดสร้างขึ้นทั่วทุกทิศ และตัดถนนเชื่อมทางรถไฟเหล่านี้เพื่อให้มีการไปมาถึงรถไฟได้สะดวกขึ้น ที่ดินซึ่งเดิมเคยเป็นดอนดงพงป่าก็มีผู้มาหักร้างถางถากให้รายเตียน ตกแต่งเป็นไร่นาสาโททวีขึ้นเป็นลำดับ เมื่อการขนส่งโคไปสู่ท้องที่ต่าง ๆ มีผลรวดเร็วเพียงไรการแพร่หลายของโรครินเดอร์เพสก็ก็ไปได้ไกลเพียงนั้น.

  หัวเรื่อง

  เรามีปัญหาที่จะต้องแก้มิเฉพาะแต่การแพร่หลายและการปรายโรครินเดอร์เพสต์ในประเทศสยามอย่างเดียวยังต้องจัดการหาวิธีป้องกันมิให้โรคนี้ระบาดเข้าไปในประเทศที่ใกล้เคียงอีกด้วย เพราะเรามีการส่งสัตว์เป็นสินค้าออกจำหน่ายต่างประเทศเป็นจำนวนมิใช่น้อยดังมีตัวเลขแสดงไว้ดังต่อไปนี้.

  ค.ศ.๑๙๒๘ (พ.ศ.๒๔๗๑) กระบือ ๑๔,๑๖๑ ตัว เป็นราคา ๑,๑๓๗,๑๙๗ ตัว

  ค.ศ.๑๙๒๘ (พ.ศ.๒๔๗๑) โคผู้ ๒๕,๑๘๖ ตัว เป็นราคา ๑,๔๙๑,๕๖๔ บาท

  ค.ศ.๑๙๒๘ (พ.ศ.๒๔๗๑) แกะและแพะ ๑,๙๗๗ ตัว เป็นราคา ๑๓,๒๑๘ บาท

  ค.ศ.๑๙๒๘ (พ.ศ.๒๔๗๑) สุกร ๗๐,๑๔๐ ตัว เป็นราคา ๒,๐๒๑,๓๙๙ บาท

  เรามีด่านท่าเรือ ๘ แห่ง สำหรับบรรทุกสัตว์ออกไปจำหน่ายต่างประเทศเป็นเนื่องนิตย์ และประเทศที่รับซื้อสัตว์ของเราโดยมากก็คือสหะรัฐมลายู และสเตรทเส็ดเติลเมนต์ซึ่งเป็นประเทศที่ปราศจากโรครินเดอร์เพสต์แล้ว.

  เพื่อจะให้การค้าชนิดนี้มีหลักฐานมั่นคงขึ้นจนเป็นที่ไว้เนื้อเชื่อใจแก่ประเทศที่รับซื้อโคกระบือของเราแล้ว จำเป็นจะต้องจัดการปราบโรครินเดอร์เพสต์ให้ราบคาบลงโดยเร็วที่สุดที่จะเร็วได้ และคิดดัดแปลงแก้ไขหาวิธีป้องกันโรคนี้ที่ได้ทำการระงับจนสงบลงแล้วมิให้กลับคืนเป็นขึ้นอีก ถ้ายังทำการเท่าที่กล่าวนี้มิได้หรือทำได้น้อยกว่านี้ยังหาพอเพียงแก่ความประสงค์ไม่.

  โรคชนิดนี้บางทีก็มีอาการรุนแรงตั้งแต่ขั้นต้นแล้ว กระบือเป็นสัตว์ที่แพ้โรคนี้มาก เมื่อได้จับเป็นแล้วก็มีอาการหนักและมักถึงแก่ความตายเป็นจำนวนสูงตั้งแต่ ๘๐ ถึง ๙๕ เปอร์เซ็นต์ แต่สำหรับโคย่อมมีอำนาจต้านทานโรคนี้โดยธรรมดามากกว่ากระบืออำนาจต้านทานโดยธรรมดานี้ก็มีมากน้อยต่างกันในส่วนตัวโคหรือในจำนวนโคที่อยู่ตามท้องที่เป็นแห่ง ๆ ไม่เหมือนกันไปทั้งหมดมิได้ สำหรับโคที่มีอำนาจต้านทานโรครินเดอร์เพสต์อย่างสูงนั้น เมื่อเวลาป่วยเป็นโรคนี้มักมีอาการตามปรอทวัดความร้อนขึ้นสูงเพียงเล็กน้อยเท่านั้น ส่วนอาการอย่างอื่นก็คือแสดงว่ามิใคร่อยากกินอาหาร และอยากจะนอนพักมากกว่าธรรมดา เมื่อเวลาพื้นไข้ก็พื้นได้โดยรวดเร็วเพราะเหตุที่อาการป่วยเป็นโรครินเดอร์เพสต์ของโคมีไม่ชัดเจนดังนั้นจึงเป็นเหตุให้เราตกอยู่ในห้วงแห่งความสงสัยในอาการของโคบางตำบลเมื่อเวลาเกิดเป็นโรคนี้ขึ้นอย่างอ่อน ๆ กว่าจะทราบแน่ว่าเป็นโรครินเดอร์เพสต์ก็ต่อเมื่อมันเจ็บหนักลงเสียแล้ว อาการป่วยของโคดังกล่าวนี้ถ้าเกิดขึ้นในจังหวัดตามมณฑลต่าง ๆ ก็ไม่เป็นเหตุปั่นป่วยในทางโครงการของเรามากนัก แต่มาเกิดความยุ่งยากขึ้น เมื่อได้พบโคป่วยในสถานีด่านกักสัตว์ที่กรุงเทพฯ ซึ่งรวมฝูงกันอยู่กับโคอื่น ๆ ที่ส่งมาจากตำบลต่าง ๆ ทั่วประเทศสยาม มีจำนวนไม่น้อยกว่า ๒๐๐๐ เพื่อคอยบรรทุกเรือส่งไปยังประเทศที่ปราศจากโรครินเดอร์เพสต์ เพราะฉะนั้นการตรวจอาการของโรคผิดจึงพาผลร้ายให้เกิดขึ้น แต่ความจำเป็นที่ต้องตรวจโรคให้ถูกแน่นอนนี้ก็ต้องการเวลากักสัตว์ไว้ทำการสอบสวนชั่วคราว จึงเป็นเหตุให้การนำสัตว์ลงบรรทุกเรือไม่ได้รับผลแน่นอนเสมอไป.

  หัวเรื่อง

  ด้วยความมุ่งหมายต่อประโยชน์ของเศรษฐกิจในทางนี้ (คือการส่งสัตว์ออกจำหน่ายต่างประเทศ) หรือทางอื่นซึ่งประกอบด้วยสัตว์พาหนะการกำจัดตัดรากของโรคให้หายขาดจึงเป็นสิ่งสำคัญยิ่งนโยบาย อันนี้ได้ดำริไว้แล้วและเพื่อให้ท่านทราบความพิศดาร จึงเห็นควรบรรยายถึงช่องทางที่โรครินเดอร์เพสต์ลุกลามเข้ามาได้เป็นอาณาเขตต์อันกว้างใหญ่ และควรอธิบายถึงอุปสัค ซึ่งทำให้เราต้องสงบใจถือสันโดษ มิเฉพาะแต่ในประเทศของเราเท่านั้น ซ้ำยังอัดใจในหน้าที่ซึ่งเกี่ยวข้องกับประเทศใกล้เคียงเนื่องด้วยโรคนี้อีก.

  ประเทศสยามยังมีเส้นกั้นเขตต์แดนที่จะอธิบายได้จะแจ้งอยู่หลายแห่ง แห่งหนึ่งตรงที่แยกจากประเทศเขมรมีแม่น้ำสายใหญ่ขั้นไว้เป็นระยะทางไกล และอีกแห่งหนึ่งแยกจากประเทศพม่าทางทิศเหนือตรงที่มีทิวเขาขั้นไว้ แต่ตามชายอาณาเขตต์ทางทิศใต้หาใช่ที่ก่อกำเนิดของโรคไม่.

  ทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศสยามนั้นเป็นท้องที่ที่ให้กำเนิดแก่โรครินเดอร์เพสต์ เพราะเป็นที่ตั้งแห่งการเลี้ยงและผสมโคกระบือเป็นจำนวนมาก ทั้งเป็นที่สำหรับจำหน่ายสัตว์พาหนะเพื่อประโยชน์แก่การกสิกรรมสำหรับชาวนาที่ทำการเพาะปลูกเข้าในอาณาเขตต์มณฑลชั้นใน ซึ่งตั้งอยู่รอบกรุงเทพฯ พระมหานครนั้นด้วย.

  ระวางวสันตฤดูการเคลื่อนที่ของสัตว์พาหนะเหล่านี้ นอกจากจะนำบรรทุกมาในรถไฟหรือต้อนไล่มาตามทางหลวงที่เรียบร้อยแล้วก็มีจำนวนน้อยโดยจำกัดที่สุด แต่ครั้งสิ้นเทศกาลฝนลงแล้วชาวนาในภาคอีสาณนั้นก็พากันรวบรวมโคกระบือบรรดาที่จะขายได้เข้าเป็นฝูงใหญ่ ๆ แล้วพากันต้อนไล่เดิรทางมาตามท้องที่ ๆ มีการเพาะปลูกตลอดไป เข้าชนบทนี้ผ่านชนบทนั้นโดยประสงค์จะขายสัตว์ให้หมดสิ้นการต้อนสัตว์เดิรทางเที่ยวเร่ขายโดยวิธีนี้กินเวลาหลายเดือน นับตั้งแต่เริ่มออกจากมณฑลภาคอิสาฯจนกระทั่งมาถึงปลายทางแถบคาบสมุทรภาคใต้อันปรากฏนามว่าตำบลหนองจอก แต่อย่างไรก็ดี การแลกเปลี่ยนซื้อขายโคกระบือของหมู่ชาวนาอันมีภูมิลำเนาอยู่รอบหนองจอกกับเหล่าเพื่อนบ้านอยู่ที่ทางใต้ต่อลงไปอีกนั้น แม้จะมีจำนวนไม่สู้มากนัก ก็ยังเป็นเหตุให้สัตว์พาหนะทางภาคอิสาณ เคลื่อนที่ไกลลงไปทางมณฑลภาคใต้ได้ และบางทีถึงกับเลยลงไปสู่ตามเรืออันเป็นที่สำคัญส่งโคไปยังประเทศสเตรทเส็ตเติลเมนต์และสหรัฐมลายูด้วย.

  บรรดาฝูงสัตว์ซึ่งต้อนไล่มาจากภาคอิสาณนี้ อาจจะมีโรครินเดอร์เพสต์ติดมาแล้วแต่เมื่อเริ่มออกเดิรทาง หรือมิฉะนั้นก็มารับเชื้อที่แห่งหนึ่งแห่งใดในกลางทางก็ได้ เมื่อเกิดสัตว์ป่วยขึ้นในฝูงเจ้าของก็ปล่อยทิ้งไว้ตามข้างทาง เพราะฉะนั้นจึงมีซากซัตว์ตายและสัตว์ที่เจ็บจวนตายทิ้งอยู่ข้างหลังตลอดทางมา เหตุนี้โรคจึงระบาดแผ่ไพศาลไปตามอาณาเขตต์อันกว้างใหญ่ เกิดเป็นผลพยาธิภัยแก่เหล่ากสิกรพาให้ยากจนลงเป็นอันมาก การที่มีโรครินเดอร์เพสต์รุกราญตามอาณาเขตต์ที่ชาวนาเพาะปลูกเข้าทุกปีก็เพราะเหตุนี้เอง เมื่อท้องที่อันชั่วร้ายนี้ยังมีอยู่ตราบใดโรครินเดอร์เพรสต์ก็มิรู้จักหายอยู่ตรายนั้น เพราะชาวนาทางภาคอิสาณได้นำสัตว์ที่ไม่แข็งแรงและประกอบด้วยเชื้อโรคมาขายให้แก่ชาวนาในอาณาเขตต์ที่เพาะปลูกเข้า ชาวนาเหล่านี้ก็รับซื้อไว้ตามจำนวนที่ตนต้องการ แต่สัตว์ที่ซื้อไว้นี้ได้นำเชื้อโรคมาปล่อยให้แก่สัตว์ที่มีอยู่แล้วเดิมในท้องที่เหล่านั้น จึงพากันล้มตายเป็นจำนวนมาก โรคก็ไม่มีเวลาสิ้นซากลงได้ พอสงบลงแล้วก็มีเชื้อเพิ่มเติมเข้ามาอีก วัตถุที่ประสงค์ของเราก็คือต้องำทลายท้องที่อันชั่วร้ายทางภาคอิสาณนั้นเสียให้สิ้นเชิง

  หัวเรื่อง

  ตั้งแต่ข้าพเจ้าเข้ามารับราชการเป็นเวลา ๖ ปี แล้วแผนกรักษาสัตว์ยังมิได้รับควานบำรุงโดยเต็มมือ ทั้งเจ้าหน้าที่สำหรับใช้ราชการก็ยังมีไม่เพียงพอ เมื่อพิจารณาถึงสภาพการณ์อันนี้แล้วเห็นว่าจะทำการอะไรอย่างออกหน้าออตาลงไปทีเดียวยังไม่ได้ นอกจากเดิรนโยบายในทางปราบปรามโรคให้ค่อยทวีความแข็งขันขึ้นเป็นลำดับ.

  เพราะฉะนั้นจึงได้ดำริเริ่มจับการปราบโรคขึ้นที่ปลายอาณาเขตต์ประเทศสยามกับดินแดนสหะรัฐมลายูติดต่อกัน เพราะเหตุการณ์ก็อำนวยความสะดวกให้ และสหะรัฐมลายูเล่าก็เป็นประเทศที่ปราศจากโรคชะนิดนี้ เราใคร่ะทำการป้องกันมิให้โรคล่วงล้ำไปถึงได้ ด้วยแต่เดิมมาเราต้องเป็นผู้รับผิดชอบในการที่โรคเคยเกิดขึ้นตามอาณาเขตต์เหล่านั้นเป็นครั้งคราว กับอีกสถานหนึ่งเมื่อท้องที่เหล่านี้บริสุทธิ์สะอาดปราศจากโรคแล้ว เราจะได้ตั้งหน้ากวาดโรคขึ้นมาทางฝ่ายเหนือด้านเดียวโดยมิต้องเกรงว่าจะมีเกิดลุกลามขึ้นข้างหลังอีกได้.

  เราได้ตั้งชุมนุมกองปราบโรคของเราขึ้นทางชายแดนภาคใต้และสัตวแพทย์ทั้งหมดได้รับคำสั่งให้ออกเดิรหน้าเข้ามา ถ้าพบมีโรคเป็นอยู่ณที่ใดก็ให้กำจัดเสียจงสิ้น อนึ่งจำนวนสัตว์แพทย์มีไม่พอกับความต้องการที่จะจัดวางไว้คอยป้องกันในอาณาเขตต์ที่ล้างโรคแล้วมิให้เกิดขึ้นอีกได้ จึงต้องดำเนิรนโยบายประกาศห้ามโคในท้องที่อื่น ๆ มิให้ผู้ใดนำล่วงล้ำลงไปเลย ในทางปฏิบัติการดังกล่าวนี้ขอให้เป็นที่เข้าใจไว้ด้วยว่าเราไม่มีกฎหมายหรือพระราชบัญญัติสำหรับช่วยเหลือมิได้

  จุดที่หมายแห่งกองทัพสัตวแพทย์กองน้อย ๆ ของเรามุ่งหน้าเดิรขบวนมาทางทิศเหนือก็คือจังหวัดชุมพร เป็นจังหวัดซึ่งตั้งอยู่ในคาบสมุทรตรงที่แคบที่สุด การปราบโรคตอนนี้สิ้นเวลาสองปีจึงสำเร็จ คือ ค.ศ.๑๙๒๗ (พ.ศ.๒๔๓๐) งานก็เสร็จสิ้นเห็นประจักษ์ตามนโยบายขั้นแรกของเรา ตั้งแต่นั้นมาก็มิได้มีโรครินเดอร์เพสต์เกิดขึ้นตามท้องที่ ๆ กล่าวมาแล้วนี้อีกเลย ด้วยความพยายามทำการปราบโรคในขั้นต้นดังนี้ เราจึงสามารถคุ้มครองโคกระบือประมาณสองล้านให้พ้นจากพยาธิภัย และอำนวยคุณประโยชน์ให้แก่กสิกรและผู้ถืออาชีพทางเลี้ยงสัตว์ในอาณาเขตต์เหล่านั้นอย่างราบรื่น

  เมื่อได้ทำการชำระล้างโรคจนเนื้อที่ทางอาณาเขตต์ปักษ์ใต้สะอาดดีแล้ว ก็ได้ขยายการงานแผ่ขึ้นมาทางภาคเหนือและตั้งตำบลหนึ่งไว้เป็นด่านกักสัตว์ ถ้าปรากฏว่ามีโรครินเดอร์เพสต์เกิดขึ้นจะได้มีเวลาทำการป้องกันถนัดมิทันให้โรคล่วงเลยลงไปถึงสายชุมพรได้และตามความจริงตำบลที่ตั้งเป็นด่านกักสัตว์นี้ก็มิได้มีโรคเกิดขึ้นถึงสามปีแล้ว

  ในการชุมนุมสัตว์แพทย์ที่ตามมณฑลปักษ์ใต้เพื่อปราบโรคดังกล่าวมาแล้ว เราจำเป็นต้องทอดทิ้งอาณาเขตต์ภาคอื่น ๆ ให้เป็นเหยื่อของโรคร้ายนี้ชั่วคราว ความดำริอันนี้แม้จะดูไม่สู้งาม ก็มิได้ก่อความยุ่งยากแก่ชาวนาให้ทวีขึ้นอีก เพราะแต่เดิม ๆ มาการระงับโรคได้ส่งสัตว์แพทย์ให้แยกย้ายกันไปต่างคนต่างทำ เป็นเหตุให้ขาดกำลังในทางวางระเบียบติดต่อกัน จึงหาได้รับผลดีโดยถาวรแท้ไม่

  หัวเรื่อง

  ตามโครงการขั้นที่สองของเราก็คือจะกวาดล้างโรคตั้งแต่เหนือชุมพรขึ้นมาตลอดทาง รวมทั้งท้องที่ที่ทำการกสิกรรมแล้วด้วย แล้วจะได้ตีวงกั้นโรคไว้แต่ในภาคอิสาณให้แน่นหนาแต่ส่วนเดียวเท่านั้น

  ต่อมาทางราชการชั้นสูงได้พิจารณาถึงแผนกรักษาสัตว์ซึ่งเป็นแผนกเล็กและมีเครื่องอุปกรณ์สำหรับประกอบกิจการแต่เพียงจำกัดนั้น เห็นว่าต่อไปภายหน้าควรต้องดัตแปลงแก้ไขวิธีการให้กว้างขวางขึ้น จึงควรเพิ่มคนและเงินงบประมาณสำหรับแผนกนี้ให้พอแก่ความต้องการ ฝ่ายรัฐบาลก็เห็นชอบด้วย อนุญาตยอมให้เพิ่มเจ้าหน้าที่ในแผนกนี้ ซึ่งเดิมมีอยู่ ๔๐ คน ขึ้นเป็น ๑๐๑ คน และกะงบประมาณเงินไว้ให้จำนวนหนึ่งสำหรับบำรุงทุ่งนาที่จะสร้างโรคทำซีรัมรินเดอร์เพสต์ขึ้นเป็นจำนวนมาก นอกจากนี้จะให้มีพระราชบัญญัติป้องกันโรคระบาดสัตว์พาหนะและปสุสัตว์ประกาศออกใช้ในไม่ช้า ซึ่งจะเป็นเครื่องส่งเสริมเจ้าหน้าที่ให้มีอำนาจในการแยกกักสัตว์ป่วย และสำหรับบังคับเจ้าของในการฉีดยาแก่สัตว์เพื่อป้องกันโรคระบาดด้วย

  เป็นที่เชื่อได้ว่าการปราบโรคตามมณฑลชั้นใน ซึ่งมีอาณาเขตต์ล้อมรอบกรุงเทพฯ นั้น จะไม่มีอะไรเป็นอุปสัคใหญ่หลวงนักใช้เวลาเพียงปีเดียวก็พอชำระล้างอาณาเขตต์เหล่านี้ให้หมดมลทินสิ้นเชื้อโรคได้ ต่อจากนี้เราจะได้เริ่มลงมือกำจัดโรคทางภาคอิสาณ ซึ่งเป็นท้องที่อันประกอบด้วยความลำบากหลายประการ.

  ในระวางอาณาเขตต์ภาคอิสาณกับมณฑลชั้นในนั้นมีทิวเขาตั้งสะกัดอยู่ และตามบริเวณรอบทิวเขานี้เป็นป่าใหญ่โดยมาก มีทางป่าสำหรับโคเดิรมาข้างใต้จนเข้าทางหลวงที่เรียบร้อยแล้ว แต่ตามทางป่าเหล่านั้นจะต้องผ่านทิวเขาเข้ามาทุกสาย ความมุ่งหมายของเราจึงคิดจะจัดตั้งด่านกักสัตว์ขึ้นตามทิวเขาปากทางเหล่านี้ เพื่อตรวจสัตว์ที่จะผ่านเข้ามา หรือถ้าจำเป็นก็กักเอาไว้ทำการสอบสวนดูก่อนการฉีดแว็กซีนแก่โคและกระบือเพื่อป้องกันโรคเฮโมเรยิกเส็ปติกซีเมียหรือโรคบาร์โบนก็จะได้จัดทำณที่นี้ ดังนี้การป้องกันโรคร้ายทั้งสองชนิดมิให้เกิดแก่โคและกระบือก็จะมีผลดีขึ้น.

  ส่วนภายในท้องที่ภาคอิสาณนี้ เราตั้งใจจะรวบรวมบรรดาสัตวแพทย์ที่มีอยู่ แล้วยกกองเข้าทำการล้อมระดมกันล้างโรคเสียให้สิ้นเชิง.

  นโยบายขั้นที่สามสำหรับทำการปราบโรคนั้น จะได้เริ่มทางปลายอาณาเขตต์ภาคอุดร ซึ่งหวังว่าจะมิใคร่ประสพอุปสัคมากนัก.

  ควรจะรู้สึกได้ด้วยว่า ถ้าประเทศสยามจะทำการปราบโรคไปพระราชบัญญัติป้องกันโรคระบาดสัตว์พาหนะและปสุสัตว์ประกาศออกใช้ในไม่ช้า ซึ่งจะเป็นเครื่องส่งเสริมเจ้าหน้าที่ให้มีอำนาจในการแยกกักสัตว์ป่วย และสำหรับบังคับเจ้าของในการฉีดยาแก่สัตว์เพื่อป้องกันโรคระบาดด้วย

  เป็นที่เชื่อได้ว่าการปราบโรคตามมณฑลชั้นใน ซึ่งมีอาณาเขตต์ล้อมรอบกรุงเทพฯ นั้น จะไม่มีอะไรเป็นอุปสัคใหญ่หลวงนักใช้เวลาเพียงปีเดียวก็พอชำระล้างอาณาเขตต์เหล่านี้ให้หมดมลทิลสิ้นเชื้อโรคได้ ต่อจากนี้เราจะได้เริ่มลงมือกำจัดโรคทางภาคอิสาณ ซึ่งเป็นท้องที่อันประกอบด้วยความลำบากหลายประการ.

  ในระวางอาณาเขตต์ภาคอิสาณกับมณฑลชั้นในนั้นมีทิวเขาตั้งสะกัดอยู่ และตามบริเวณรอบทิวเขานี้เป็นป่าใหญ่โดยมาก มีทางป่าสำหรับโคเดิรมาข้างใต้จนเข้าทางหลวงที่เรียบร้อยแล้ว แต่ตามทางป่าเหล่านั้นจะต้องผ่านทิวเขาเข้ามาทุกสาย ความมุ่งหมายของเราจึงคิดจะจัดตั้งด่านกักสัตว์ขึ้นตามทิวเขาปากทางเหล่านี้ เพื่อตรวจสัตว์ที่จะผ่านเข้ามา หรือถ้าจำเป็นก็กักเอาไว้ทำการสอบสวนดูก่อนการฉีกแว็กซีนแก่โคและกระบือเพื่อป้องกันโรคเฮโมเรยิกเส็ปติกซิเมียหรือโรคบาร์โบนก็จะได้จัดทำณที่นี้ ดังนี้การป้องกันโรคร้ายทั้งสองชนิดมิให้เกิดแก่โคและกระบือก็จะมีผลดีขึ้น.

  ส่วนภายในท้องที่ภาคอิสาณนี้ เราตั้งใจจะรวบรวมบรรดาสัตวแพทย์ที่มีอยู่ แล้วยกกองเข้าทำการล้อมระดมกันล้างโรคเสียให้สิ้นเชิง.

  นโยบายขั้นที่สามสำหรับทำการปราบโรคนั้น จะได้เริ่มทางปลายอาณาเขตต์ภาคอุดร ซึ่งหวังว่าจะมิใคร่ประสพอุปสัคมากนัก.

  ควรจะรู้สึกไว้ด้วยว่า ถ้าประเทศสยามจะทำการปราบโรคไปการขนส่งแว็กซีนของเขาจะต้องเอาแช่ไปในน้ำแข็ง เพราะถ้าเอาไว้ในห้องที่มีอากาศอบอุ่นเพียง ๒๔ ชั่วโมง แว็กซีนนี้ก็จะหมดฤทธิ์ไป แว็กซินของโดยเนย์จะเก็บไว้ในหีบน้ำแข็งซึ่งมีความเย็น ๕ ดีกรีเซ็นติเกรด (๕ ºC) ได้ ๗ วัน โดยมิให้ฤทธิ์ของแว็กซีนเสื่อมทรามลงแม้แต่น้อยและถ้าจะเก็บไว้ ในห้องมืดซึ่งมีอากาศอบอุ่น ก็จะอยู่ได้อย่างน้อยที่สุด ๕ วัน โดยไม่ถอยฤทธิ์เลย ความเสื่อมฤทธิ์ของแว็กซีนอันเนื่องด้วยการเก็บงำนี้ เป็นปัญหาสำคัญสำหรับที่จะนำมาใช้ ในท้องที่บางแห่งของประเทศสยาม.

  แต่อย่างไรก็ดี วิธีให้อำนาจต้านทานโรค (immunity) ในตัวสัตว์หาเป็นปัญหาที่สำคัญนักไม่ เพราะการกำจัดตัดรากของโรคให้ศูนย์สิ้นนั้น อยู่ที่การกระทำร่วมของประเทศใกล้เคียงซึ่งมีอาณาเขตต์ติดต่อกัน ถ้าตราบใดต่างประเทศต่างทำการปราบโรคไปโดยพละการ มิได้ปรองดองให้เข้ารูปเข้ารอยอันเดียวกันแล้วตราบนั้นโรคก็จะคงมีอยู่กับเราร่ำไป

  หัวเรื่อง

น่าที่แล้ว    น่าต่อไป