กิจกรรมเฝ้าระวังโรค FMD ในเขตควบคุมโรค
ปีงบประมาณ 2548

หลักการและเหตุผล

• การเฝ้าระวัง (survelliance) เป็นการค้นหาตรวจจับโรคอย่างต่อเนื่องในประชากรที่กำหนด มีการทดสอบโรคในประชากร และติดตาม (monitoring) อย่างต่อเนื่องเพื่อวัดการเปลี่ยนแปลงระดับความชุกโรค ทั้งนี้การเฝ้าระวังโรค สามารถแบ่งได้เป็น 1) passive surveillance ใช้ตรวจว่ามีการปรากฏของโรคหรือไม่ และ 2) active surveillance ใช้ในการยืนยันโรคเป็นพิเศษสำหรับกรณีสงสัยว่าจะมีโรค และหาปริมาณความชุกโรค หรือยืนยันการปลอดจากโรค/เชื้อโรคในพื้นที่ที่กำหนด
• โรคปากและเท้าเปื่อย (foot-and-mouth disease, FMD) เป็นโรคระบาดที่มีผลกระทบต่อการส่งออกสินค้าปศุสัตว์คิดเป็นมูลค่ามหาศาล และ หน่วยประสานงานระดับภูมิภาคแห่งสำนักงานโรคระบาดสัตว์ระหว่างประเทศ (OIERCU) ได้สนับสนุนให้มีการรณรงค์สร้างเขตปลอดโรคในระดับนานาชาติขึ้น ระหว่างประเทศมาเลเซีย ไทย และเมียนม่าร์ (Malaysian Thailand Myanmar Peninsular Campaign for FMD Freedom)
• ตามข้อกำหนดมาตรฐานขั้นต่ำในการสร้างเขตปลอดโรค FMD ตามโครงการ MTM จะต้องมีการเฝ้าระวังโรคเพื่อเป็นการยืนยันประสิทธิผลของมาตรการ ต่างๆ ในการรณรงค์ และจะเป็นการขยายความก้าวหน้าจากเขตควบคุมโรคไปสู่เขตกำจัดโรค

วัตถุประสงค์

• 1. เพื่อประมาณระดับการถ่ายเทของไวรัส FMD ในเขตพื้นที่ สสอ.9
• 2. เพื่อประเมินประสิทธิภาพในการควบคุมโรค ในเขตพื้นที่ สสอ.9

เป้าหมาย

• สำรวจความชุกต่อโรค FMD ในเขตพื้นที่ สสอ.9

ตารางที่ 1 ประชากรสัตว์ในพื้นที่ สสอ.9 ที่ไวต่อ FMD

• กรอบการสุ่มตัวอย่าง (sampling frame): เขตพื้นที่ สสอ.9 ขนาด 29,551.7 ตร.กม. จำนวน 7 จังหวัด ได้แก่ ตรัง พัทลุง สงขลา สตูล ปัตตานี ยะลา นราธิวาส (ตารางที่ 1)
  
  
• ชนิดสัตว์ที่ศึกษา : โคเนื้อและโคพื้นเมือง 1) อายุ 6-12 เดือน และ 2) อายุ > 1 ปี
  
  
• ตัวแปรที่ศึกษา: แอนติบอดี (antibodies) ต่อ non structural proteins (NSP) ของไวรัส FMD ในโค ซึ่งเป็นตัวบ่งชี้การมีอยู่ของไวรัส ตัวอย่างที่ให้ผลบวกต่อ NSP test จะนำไปทำการตรวจต่อด้วย LPB ELISA test เพื่อตรวจหา serotype ที่เกี่ยวข้อง
  
  
• การออกแบบสุ่ม วิธีการสุ่ม ใช้การสุ่ม 2 ขั้นตอน (two-stage cluster sampling)
  
  
  • ขั้นตอนที่ 1 หน่วยสุ่มปฐมภูมิ (primary sampling unit, PSU) คือหมู่บ้าน,
    
    
  • ขั้นตอนที่ 2 หน่วยสุ่มทุติยภูมิ (secondary sampling unit, SSU) คือ โคเนื้อและโคพื้นเมืองของเกษตรกรในหมู่บ้าน
    
    

    จำนวนตัวอย่าง จำนวนหมู่บ้านและจำนวนโค อาศัยการคำนวณจากโปรแกรมคอมพิวเตอร์ Survey Toolbox (Cameron, 2002) ด้วย module Prevalence Survey ตามสูตรคำนวณ (Levy and Lemeshow, 1991) ดังนี้

    จำนวนสุ่มสัตว์ต่อหมู่บ้าน
    จำนวนสุ่มหมู่บ้าน

    โดยมีค่าต่าง ๆ ที่ใช้ในการคำนวณในโปรแกรม ดังนี้
    จำนวนหมู่บ้านทั้งหมด (number of clusters (PSU) in the population= 4,131 หมู่บ้าน
    จำนวนโคเนื้อและพื้นเมืองเฉลี่ยต่อหมู่บ้าน (average number of SSU per cluster)=300 ตัว
    ความแปรปรวนตัวอย่างระหว่างหมู่บ้าน (sample variance between clusters, ) = 0.03
    ความแปรปรวนตัวอย่างภายในหมู่บ้าน (sample variance within clusters, ) = 0.18
    ค่าใช้จ่ายในการดำเนินการรายหมู่บ้าน (cost per PSU, C1) หมู่บ้านละ 1,200 บาท
    ค่าใช้จ่ายในการดำเนินการรายตัว (cost per SSU, C2) ตัวละ =120 บาท
    สัดส่วนของประชากรที่ให้ผลบวก (proportion of population with the characteristic, Π) =10% (โดยประมาณ)
    ค่าความคลาดเคลื่อน =±5%
    จะได้จำนวนหมู่บ้าน=46 หมู่บ้าน จำนวนสัตว์ต่อหมู่บ้าน= 8 ตัว

    
    
  • วิธีการสุ่ม .ในการสุ่มเลือกหมู่บ้าน ใช้การสุ่มแบบเป็นสัดส่วนต่อขนาด (proportional to size) โดยใช้วิธีการของ Lahiri (Lohr, 1999) และในการสุ่มเลือกสัตว์ใช้การสุ่มอย่างง่าย (simple random sampling) จากบัญชีสำรวจสัตว์ประจำหมู่บ้าน ได้ จำนวน 46 หมู่บ้าน ๆ ละ 8 ตัว รวม 368 ตัว (ตารางที่ 2)

  การเก็บตัวอย่าง
  

  • สนง.ปศจ.เก็บตัวอย่างเลือดจากโคเนื้อ-พื้นเมือง ในอำเภอที่กำหนดไว้ ปั่นแยกซีรั่ม และทำการบันทึกประวัติทุกตัวอย่าง ดังนี้
    • ชื่อเจ้าของสัตว์และที่อยู่
    • ชนิดสัตว์ (โคเนื้อ, โคนม, โคพื้นเมือง) เพศ และ อายุ
    • ประวัติวัคซีน (FMD, Hemo) และจำนวนครั้งของการฉีด
    • ประวัติการป่วยด้วยโรค FMD หรือสัตว์ที่เลี้ยงไว้ในฝูงเดียวกัน
    • สภาพโดยทั่วไปของสัตว์ และอาการทางคลินิกขณะเก็บซีรั่ม
    • ข้อมูลการเคลื่อนย้ายสัตว์
    • หมายเลขประจำตัวสัตว์
  • สนง.ปศจ.แบ่งซีรั่มที่เก็บได้เป็น 2 หลอด หลอดละไม่น้อยกว่า 1.5 ซีซี. ส่งตัวอย่างซีรั่มทั้ง 2 หลอด พร้อมประวัติสัตว์ไปที่ สสอ.9 ซึ่งจะรวบรวมส่งต่อไปที่ห้องปฏิบัติการศูนย์วิจัยและพัฒนาการ- สัตวแพทย์ภาคใต้ โดยห้องปฏิบัติการจะใช้ซีรั่ม หลอดที่ 1 ตรวจ NSP test และ LPB ELISA test ส่วนซีรั่มหลอดที่ 2 จะคัดเลือกส่งไปที่ศูนย์อ้างอิงโรคปากและเท้าเปื่อยเพื่อตรวจยืนยันความสอดคล้อง

  แผนการปฏิบัติงาน

  		47		48
  กิจกรรม	.....	พย	ธค	มค	กพ	มีค	เมย	.....
  การเตรียมการ
  1. สสอ.9.วางแผนและกำหนดพื้นที่		X
  2. ขออนุมัติดำเนินการ			X
  3. แจ้งหน่วยงานต่างๆ			X
  4. สสอ.9 ส่งวัสดุ อุปกรณ์			X
  การเก็บตัวอย่าง
  5. สนง.ปศจ.ดำเนินการ				X
  6. สนง.ปศจ.ส่งซีรั่มไป สสอ.9				28
  7. สสอ. 9 ส่งซีรั่มไปศูนย์ฯ					15
  การรายงานผล
  8. ศูนย์ฯ ใต้ แจ้งผลการตรวจ						X
  9. สสอ.9 วิเคราะห์และสรุปผล							X
  10. รายงานผล							X

  
  

  ระยะเวลาดำเนินการ ธันวาคม 47 -เมษายน 48
  
  งบประมาณ งบประมาณปกติ
  
  ผู้ดำเนินโครงการ
  1.สำนักควบคุม ป้องกัน และบำบัดโรคสัตว์
  2.สำนักสุขศาสตร์สัตว์และสุขอนามัยที่ 9
  3.สำนักงานปศุสัตว์จังหวัดในเขตพื้นที่ สสอ.9
  4.ศูนย์วิจัยและพัฒนาการสัตวแพทย์ภาคใต้
  
  การประเมิน ติดตามผล และรายงานผล
  1. ศูนย์วิจัยฯ ภาคใต้แจ้งผลการตรวจให้ สสอ.9
  2. สสอ.9 วิเคราะห์ผลและเขียนรายงานผล
  3. สสอ.9 รายงานผลไปยัง สคบ. สนง.ปศจ.และ ศูนย์ฯ ใต้
  
  ผู้จัดการกิจกรรม นายสิทธิโชค เอกผักนาก นายสัตวแพทย์ 7 วช.
  
  ผลที่คาดว่าจะได้รับ
  1. ทราบความชุกของโรค FMD และระดับการถ่ายเทของไวรัสในเขตพื้นที่
  2. ทราบระดับของภูมิคุ้มกันต่อโรค FMD ในสัตว์ที่ได้รับวัคซีน
  2. สามารถประเมินประสิทธิภาพของมาตรการต่างๆ ที่ใช้ในเขตควบคุมโรค
  
  

  ตารางที่ 2 การสุ่มตัวอย่าง PSU หมู่ที่ บ้าน ตำบล อำเภอ จังหวัด จำนวนสุ่ม หมายเลขตัวอย่าง 1 1 กลาง ลำภููรา ห้วยยอด ตร 8 001-008 2 3 น้ำพราย ปากคม ห้วยยอด ตร 8 009-016 3 1 ป่าหว้าน บางดี ห้วยยอด ตร 8 017-024 4 7 หนองเอื้อง นโยงใต้ เมือง ตร 8 025-032 5 7 วังวิเศษ วังมะปรางเหนือ วังวิเศษ ตร 8 033-040 6 12 ห้วยใหญา วังวิเศษ อ่าวตง ตร 8 041-048 7 4 ทุ่งอิฐ ย่านซื่อ กันตัง ตร 8 049-056 8 9 ชุมบก เกาะสะท้อน ตากใบ นธ 8 057-064 9 7 ภัทรภักดี เจ๊ะเห ตากใบ นธ 8 065-072 10 1 จอเบาะ จอเบาะ ยี่งอ นธ 8 073-080 11 10 ทุเรียนนก ลำภู เมือง นธ 8 081-088 12 6 นาค้อเหนือ ป่าบอน โคกโพธิ์ ปน 8 089-096 13 3 ส้ม ควนโนรี โคกโพธิ์ ปน 8 097-104 14 3 พ่อมิ่ง พ่อมิ่ง ปะนาเระ ปน 8 105-112 15 5 ทรายขาวตก ทรายขาว โคกโพธิ์ ปน 8 113-120 16 1 นาประดู่ นาประดู่ โคกโพธิ์ ปน 8 121-128 17 8 โงกน้ำ นาขยาด ควนขนุน พท 8 129-136 18 3 เจ็นตก ตำนาน เมือง พท 8 137-144 19 11 ควรล่อน แม่ขรี ตะโหมด พท 8 145-152 20 4 วัง สมหวัง กงหรา พท 8 153-160 21 6 นอกทุ่ง(โรงพระ) ลำปำ เมือง พท 8 161-168 22 1 ในล้อม ป่าบอน ป่าบอน พท 8 169-176 23 3 แหลมยาง(หนองลึก) ปรางหมู่ เมือง พท 8 177-184 24 7 นากวด นาท่อม เมือง พท 8 185-192 25 6 นาท่อม นาท่อม เมือง พท 8 193-200 26 5 ท่ายูง ตะแพน ศรีบรรพต พท 8 201-208 27 7 ปากเกรียว ฝาละมี ปากพะยูน พท 8 209-216 28 12 โคกขาม โคกม่วง เขาชัยสน พท 8 217-224 29 5 หนองหาญ ชุมพล เมือง พท 8 225-232 30 2 ปาแตรายอ อาซ่อง รามัน ยล 8 233-240 31 1 กอตอตือระ กอตอตือระ รามัน ยล 8 241-248 32 3 พรุเมา นาหม่อม นาหม่อม สข 8 249-256 33 5 ดอนขี้เหล็ก พะวง เมือง สข 8 257-264 34 4 พรุหลุมพี สะกอม เมือง สข 8 265-272 35 8 ทุ่งข่า ท่าประดู่ นาทวี สข 8 273-280 36 7 เขากลอยนอก ท่าข้าม หาดใหญ่ สข 8 281-288 37 3 เกาะสะบ้า เกาะสะบ้า เทพา สข 8 289-296 38 4 คลองประดู่ ปากบาง เทพา สข 8 297-304 39 5 ยางทอง เกาะใหญ่ กระแสสินธุ์ สข 8 305-312 40 1 ตะเครียะ ตะเครียะ ระโนด สข 8 313-320 41 5 ควน คูเต่า หาดใหญ่ สข 8 321-328 42 2 ทุ่งแหลใต้ นาหมอศรี นาทวี สข 8 329-336 43 4 วังตง นาทอน ทุ่งหว้า สต 8 337-344 44 5 นาแค(ท่าจีน) คลองขุด เมือง สต 8 345-352 45 1 เกาะยาว ปูยู เมือง สต 8 353-360 46 4 ปลักหว้า ท่าแพ ท่าแพ สต 8 361-368 46หมู่ 368 ตัวอย่าง

   Top
  
  

   Top    --> Previous    Next